Eigenlijk weten we best goed wat wel en niet gezond is. Toch doen we lang niet altijd wat we weten dat goed is voor ons. Hoe kan dat? In een leuk artikel van Kelly en Barker getiteld ‘Why is changing health-related behaviour so difficult?’ worden zes vaak gemaakte fouten beschreven als het gaat over gedragsverandering. Daarnaast beantwoorden zij de vraag: welke verschuivingen zijn er nodig om pogingen tot gedragsverandering echt impact te geven?
Fout 1: Vertrouwen op het ‘gezonde verstand’
Een overkoepelende aanname is het vertrouwen op de kracht van ons gezond verstand. Dit heeft te maken met het oversimplificeren van menselijk gedrag. Het idee dat het wel duidelijk is wat er moet gebeuren. We moeten het ‘gewoon’ doen. Maar, dat iets logisch klinkt wil nog niet zeggen dat we er iets mee gaan doen.
Als ons gedrag te maken had met gezond verstand dan zou veranderen geen probleem zijn. Gedragsverandering is moeilijk. Gedrag heeft te maken gewoontes, automatische reacties op onze omgeving, bewuste keuzes, besluitvorming en dat allemaal in een complexe sociale en culturele context. Er zijn bergen aan wetenschappelijke kennis over ons gedrag vanuit de psychologie, sociologie en antropologie die niet ingezet worden bij al onze pogingen om gedrag van anderen te beïnvloeden.
Fout 2. Denken dat het om het overbrengen van de boodschap gaat
Een tweede denkfout is het idee dat gedragsverandering gaat over hóe je de boodschap overbrengt. Als de boodschap maar goed overkomt, dan verandert het gedrag vanzelf. Echter, hoe een boodschap ontvangen wordt is slechts een klein deel van de complexiteit van gedrag.
Fout 3. Geloven dat kennis automatisch leidt tot verandering
Het prioriteren van informatie en kennis is hoe wij traditioneel naar de naar zorg en preventie kijken. De patiënt komt kennis te kort en klopt aan bij de zorgprofessional die hen vanuit hun expertise kennis en informatie geeft. Dit werkt goed bij acute klachten, maar minder voor chronische aandoeningen, en nóg minder goed bij preventie.
Onderzoek laat zelfs zien dat mensen voldoende weten over het belang van een gezonde leefstijl, maar dat ze er simpelweg niet aan toe komen door andere verplichtingen in het leven.
Fout 4. Denken dat mensen altijd rationeel handelen
In lijn met de eerstgenoemde fout zijn we evengoed geneigd om te denken dat mensen handelen vanuit ratio. Ook hier gaan we ervan uit dat mensen doen wat je ze zegt omdat het de meest logische keuze is. Dit is gebaseerd op de vooronderstelling dat de drijvende kracht achter menselijk gedrag puur bestaat uit het maximaliseren van winst en het minimaliseren van verlies. Veel modellen uit de psychologie van gedragsverandering gaan deels uit van deze aanname. Het houdt echter geen rekening met automatisch gedrag, de sociale context en het feit dat ook ‘probleemgedrag’, zoals drinken en roken, juist kortstondig plezier en winst oplevert.
Fout 5. Denken dat mensen altijd rationeel handelen
Ook het tegengestelde is onjuist. We bestempelen irrationeel gedrag als achteloos of dom. Maar menselijk gedrag heeft wel degelijk een functie. Overmatig eten, onveilig vrijen of te harde muziek luisteren levert de persoon iets op en is daarmee niet irrationeel. Het is daarom belangrijk om naar én vanuit de context van de individu te kijken.
Fout 6. Denken dat we gedrag kunnen voorspellen
Ondanks alle veronderstellingen is het nog steeds niet mogelijk om te voorspellen hoe een individu zal handelen in een bepaalde situatie. Momenteel hebben we weinig informatie over de verbanden tussen individueel gedrag en patronen die we herkennen op maatschappelijk niveau.
Wat dan wel?
Het auteurs vragen om een verschuiving in hoe zorgprofessionals aan de slag gaan met gedragsverandering. De psychologie biedt hiervoor interessante inzichten.
Gedragsverandering is ingewikkeld. Het vindt niet plaats in een vacuüm. In plaats van gedrag proberen te voorspellen is het zaak om achteruit te werken en de oorzaken van gedrag te identificeren. Het vraagt een enigszins analytische en zelfbewuste benadering, weg van informatievoorziening, kennisdelen en regels opleggen en juist richting de ontwikkeling van zelfvertrouwen, zelfbewustzijn, motivatie en zelfzorg.
Kelly, M.P. en Barker, M. (2016) Why is changing health-related behaviour so difficult? Public Health, 136, 109-116. doi:10.1016/j.puhe.2016.03.030.
